Anayurt'tan Anadolu'ya

Destanlar, yazıtlar ve bazı belgeler Orta Asya’da yaşamış ilk Türk toplumları hakkında bilgi alabileceğimiz en önemli kaynaklardır. Örneğin Oğuz Kağan Destanı, Hun Türkleri hakkında bize önemli bilgiler veren bir destandır. Oğuz Kağan Destanı, Ay Kağan’ın yani Oğuz Kağan’ın annesinin Oğuz’u doğurduğu günden başlar ve Oğuz Kağan’ın yaşlanıp büyük Türk ilini oğullarına paylaştırmasıyla sona erer. Orhun Yazıtları ise Kök Türkler tarafından yazılmış Türklerin bilinen ilk yazılı metnidir. Bu metinler, Kök Türk İmparatorluğu’nun ünlü hükümdarı Bilge Kağan devrinde yapılmış olan 6 adet dikili taş üzerine yazılmıştır. Yazıtlar Türk dili, tarihi, edebiyatı, sanatı, töresi hakkında önemli bilgiler vermektedir. Türk ve Türkçe adı ilk kez burada kullanılmıştır. Ergenekon Destanı ise Kök Türklerin türeyişini anlatmaktadır. Düşman tarafından hileyle yenilgiye uğratılan Türklerin Ergenekon Ovası’nda yeniden türeyip eski yurtlarına dönerek düşmanlarıyla çarpışmalarını anlatır.  

Eski Türklerde ülke, doğu ve batı şeklinde ikiye ayrılarak iki hanedan üyesi tarafından birlikte yönetilmiştir. Daha üstün tutulan taraf olan doğu kısmını asıl hükümdar, batı kısmını da hükümdarın kardeşi yönetmiştir. Hükümdara devleti yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanılmış ve bu yetkiye de Kut adı verilmiştir. Devlet yönetiminde hükümdara toy, kengeş, kurultay gibi danışma meclisleri yardım etmiştir. Ülke, töre adı verilen ve yazılı olmayan hukuk kurallarına göre yönetilmiştir.  Eski Türkler, yaşadıkları toprakların tarıma uygun olmaması ve göçebe hayat tarzını benimsemeleri nedeniyle hayvancılıkla uğraşmışlardır. Ekonomide, hayvancılığın yanı sıra dokumacılık, dericilik ve maden işlemeciliğinde de gelişmişlerdir. Eski Türklerde en yaygın inanç biçimi ise Gök Tanrı inancı olmuştur. 

Tarihte bilinen ilk Türk Devleti, Orta Asya’da Hunlar tarafından kurulmuştur. Orhun ve Selenga nehirleri ile Ötüken çevresinde geniş bir alana yayılan Hunlar, başkenti Ötüken olan Asya Hun Devleti’ni bu bölgede kurmuşlardır. Asya Hun Devleti’nin bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır. Teoman’dan sonra tahta oğlu Mete geçmiştir. Kısa bir sürede devletin sınırlarını genişletmeyi başaran Mete, Orta Asya’da yaşayan bütün Türk boylarını hâkimiyeti altına almıştır. Bu dönemde Çinliler, Asya Hun Devleti’nden korunmak için Çin Seddi’ni geliştirmişlerdir. Mete’nin ölümünden sonra devlet iyi yönetilememiş ve Çinliler tarafından yıkılmıştır.  

Asya Hun İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra Orta Asya Bölgesi’nde yaşanan kuraklık, nüfus artışı, tarım alanlarının azalması, kıtlık ve salgın hastalıklar Türk boylarını batıya doğru göç etmeye zorlamıştır. Bu göçün sonucunda Hazar Denizi ile Aral Gölü arasındaki topraklar Türk boyları tarafından ele geçirilmiştir. Bu bölgeden zamanla Karadeniz’in kuzeyine ilerleyen Türk boyları, göç ettikleri bölgede yaşayan Ostrogotlar, Vizigotlar, Gepitler ve Vandallar gibi birçok kavmi batıya göç etmeye zorlamışlardır. Topraklarını terk etmek zorunda kalan bu kavimler de önlerine çıkan diğer kavimlerin yerlerinden ayrılmasına ve batıya doğru göç etmesine neden olmuşlardır. Bunun sonucunda günümüz Avrupa’sında yaşayan İngilizler, İspanyollar ve Fransızlar gibi milletler oluşmuştur.  Yaşanan bu toplu göç olayı tarihçiler tarafından İlk Çağ’ın sonu, Orta Çağ’ın başlangıcı olarak kabul edilmiş ve Kavimler Göçü olarak anılmıştır.   Bu göçün sonrasında Karadeniz’in kuzeyine gelen Türkler tarafından Avrupa Hun Devleti’nin temellerini atılmıştır. Avrupa Hunları, Atilla döneminde Avrupa içlerine kadar ilerlemiş ve Doğu ve Batı Roma İmparatorlukları ile siyasi mücadeleye girmişlerdir. Orta Asya’dan gelen göçebe yaşam geleneğini sürdüren Avrupa Hunları, ele geçirdikleri bölgelerdeki kavimler ile kaynaşmış ve kültürel etkileşimde bulunmuşlardır.  

 

Tarihte Türk adını, devlet adı olarak ilk defa Kök Türkler kullanmışlardır. Kök Türkler, I. Kök Türk ve II. Kök Türk olarak isimlendirilen iki büyük devlet kurmuşlardır. I. Kök Türk Devleti, Orta Asya’da Hun İmparatorluğu’ndan sonra kurulan ikinci büyük Türk devletidir. I. Kök Türk Devleti’nin yıkılmasından sonra Türkler, 50 yılı aşkın bir süre Çin’in boyunduruğu altında yaşamışlar ve Kutluk Kağan liderliğinde birleşip II. Kök Türk Devleti’ni kurmuşlar ve bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır. Kök Türkler Dönemi’nden günümüze kalan en önemli eser, Orhun Yazıtları’dır. Bu yazıtlar, Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı örnekleridir.